عمارت صیامی (کاخ صیامی) در شرق مازندران، در فاصله ۱۱ کیلومتری شهرستان بهشهر، در روستای گرجی محله قرار دارد. با معماری سنتی و زیبای خود، این خانه جذابیت زیادی برای بازدیدکنندگان دارد. خانه صیامی دارای دو بخش داخلی و بیرونی است. بخش داخلی خانه با اتاق‌های بسیار بزرگ و تزئینات شگفت انگیز از موزائیک و گل‌کوب تشکیل شده است که مخاطبین را به دنیایی از زیبایی و آرامش می‌برد. همچنین، بخش بیرونی خانه با طراحی منحصر به فرد و جذابیت زیاد، برای عکاسان و علاقه‌مندان به فضاهای طبیعی، فرصت عالی برای عکاسی فراهم می‌کند.
عمارت صیامی با قدمتی به اواخر دوره قاجار (حدود ۱۵۰ سال پیش) بازمی‌گردد. صاحب این خانه حاج اسماعیل صیامی گرجی بوده و طبق گفته‌های نوادگان او، ایده ساختمان هنگام بازگشت از مکه از خانه‌های فلات مرکزی الهام گرفته شده و به دست معماران روس ساخته شده است. این کاخ به عنوان مهمانسرای فرنگی شناخته می‌شد و با نام عمارت صیامی یا قصر صیامی شناخته می‌شود. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران عمارت صیامی را به عنوان یکی از اماکن مهم تاریخی و فرهنگی شناخته و حفاظت می‌کند.
در حال حاضر، کاخ صیامی به یک موزه تبدیل شده است که در آن مجسمه‌ها، لوازم خانگی و محصولات دست‌ساز از دوره قاجار به نمایش گذاشته می‌شوند. علاوه بر این، بازدیدکنندگان می‌توانند از منظره زیبای اطراف این عمارت و امکانات گردشگری دیگری که در نزدیکی آن قرار دارند، بهره‌مند شوند. خانه صیامی به عنوان یک نمونه برجسته از معماری سنتی ایران، دارای ویژگی‌های بسیاری است که آن را به یک اثر هنری منحصر به فرد تبدیل کرده است. معماری این بنا، شامل عناصر مختلفی از جمله نمای ساده و مینیمالیستی، پله‌های بلند و روشن، اتاق‌های بزرگ و بالا، درهای چوبی، سقف‌های بلند با رنگ‌آمیزی هنری، کنجکاوی‌های زیادی در طراحی جزئیات و غیره می‌باشد. در ادامه، توضیحات بیشتری درباره این عمارت ارائه خواهد شد که توسط تیم تولید محتوای نماپلان جمع‌آوری شده است.
بنا و معماری عمارت صیامی
نمای خارجی عمارت از آجر ساخته شده که به دلیل دارا بودن رنگ‌های گوناگون و طرح‌های متنوع، زیبایی خاصی به بنا بخشیده است. در بخش داخلی خانه صیامی از طراحی‌های چوبی بسیار زیبا و هنری استفاده شده است. اتاق‌های بزرگ با سقف‌های بلند و مزین به طرح‌های هنری به شیوه‌ای ارگونومیک طراحی شده‌اند تا نه تنها زیبایی بخشیده بلکه احساس آرامش و راحتی را به بازدیدکنندگان القا کنند. در کلیه اتاق‌ها، پنجره‌های بزرگی وجود دارند که به آسانی می‌توانند اجازه نفوذ نور و هوا را داشته باشند. پله‌های بلند و روشن، به عنوان یکی از ویژگی‌های مهم خانه صیامی شناخته می‌شوند. این پله‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
پله‌های زیبا و هنری در بخش داخلی و پله‌های مرتفع و طولانی در بخش خارجی.
پله‌های داخلی با استفاده از چوب و دیگر مصالح ساختمانی طراحی شده‌اند تا زیبایی و هنر را به بخش داخلی خانه اضافه کنند. این پله‌ها عمدتاً برای اتصال اتاق‌ها به هم و یا برای دسترسی به طبقات بالایی بنا طراحی شده است. هر یک از پله‌های داخلی با شیوه‌ای هنرمندانه طراحی شده و با استفاده از رنگ‌های مختلف به آن زیبایی و جذابیت بخشیده‌اند. پله‌های خارجی به عنوان یک ویژگی مهم در طراحی عمارت صیامی شناخته می‌شوند. این پله‌ها، با شیب شدید و مرتفعی که دارند به دلیل دارا بودن طول و ارتفاع بیشتر برای دسترسی به بخش‌های بالایی بنا مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین پله‌های خارجی، با استفاده از سنگ‌های محلی ساخته شده‌اند و با طراحی هنری و خلاقانه، به آن زیبایی بخشیده شده است.
ساختمان عمارت صیامی
عمارت صیامی در ۳ طبقه (زیر زمین، اول و دوم) بنا شده و دارای ۲ اتاق می‌باشد. احداث ساختمان مذکور در دو مرحله انجام شده است، در مرحله اول زیر بنای خانه ساخته شد و ۷ سال منتظر ماندند چنانچه مشکلی پیش آمد آن را مرمت کنند و مرحله دوم، ساخت کل بنا بود که حدود ۷ سال به طول انجامید. مرمت این خانه در دو مرحله در دهه ۹۰ شمسی انجام شده است.
حیاط عمارت
مساحت سایت عمارت صیامی حدود ۸۶۷ مترمربع و مساحت بنا حدود ۱۰۰ مترمربع است. این خانه به صورت شمالی-جنوبی ساخته شده و در ورودی حیاط در شمال سایت قرار دارد. حیاط این عمارت با سنگ فرش و آجر به صورت ستاره‌ای شکل ساخته شده و دارای چند درخت از جمله انار، پرتقال و... است. یکی از جذابیت‌های عمارت صیامی، سیستم آبرسانی آن است. این مجموعه دارای ۳ حوض آب است که در شمال، جنوب و زیر زمین بنا قرار دارد. به دلیل نزدیکی این عمارت به کوهپایه روستا، آب چشمه ابتدا به این عمارت می‌رسید و از طریق راه‌هایی که در حیاط وجود داشت (بخشی از آنها امروزه همچنان وجود دارند) به حوض شمالی هدایت می‌شد. حوض شمالی زیر زمینی بود و در ۵۰ سال گذشته، یک حوض روی حوض قدیمی ساخته شد. بعد از پر شدن حوض شمالی، ورودی آن بسته می‌شد و آب به سمت حوض جنوبی هدایت می‌شد. هنگامی که حوض جنوبی پر شد، ورودی آن بسته می‌شد و آب به سمت حوض زیرزمینی می‌رفت و پس از پر شدن حوض زیرزمینی، ورودی آن نیز بسته می‌شد و آب به سمت حمام روستا می‌رفت.
طبقات عمارت
طبقه زیرزمین دارای ۲ درب شمالی و جنوبی بوده و جنس این درب‌ها از چوب مرس بوده است. زیرزمین ۱,۶۰ متر پایین‌تر از سطح حیاط و ارتفاع آن ۲.۳۵ متر بوده؛ دیوار زیرزمین با آجر قزاقی بازسازی شده و ضخامت دیواره آن ۴۰ سانتی متر است. همچنین زیرزمین دارای ۱۰ طاقچه می‌باشد که عمق هر کدام ۲۰ سانتی متر است. طاقچه‌ها به صورت هلال نیم دایره‌ای بوده و چینش آجرها به صورت دندانه‌ای می‌باشد. کف زیرزمین با آجرهای مربعی شکل مرمت شده و متریال سقف هم مانند سایر ابنیه‌های مازندران از چوب ساخته شده است. همانطور که در بالا گفتیم در زیرزمین حوضچه‌ای وجود دارد که باعث هوای مطبوع و خنک می‌شود.
طبقه اول ۱,۰۸ متر بالاتر از سطح حیاط می‌باشد. با عبور از ۴ پله که در قسمت شمال غربی ساختمان قرار دارد به یک سکوی ۱.۸۰ متری می‌رسیم که دور تا دور خانه را گرفته است. ارتفاع این طبقه ۳.۴۲ متر بوده و در دیواره‌های غربی و شرقی دارای ۴ طاقچه با هلال نیم دایره‌ای شکل می‌باشد. عمق هر طاقچه ۲۰ سانتی متر است. طبقه اول این عمارت دارای ۸ درب می‌باشد که ۳ درب در جهت شمال، ۳ درب در جهت جنوب و در جهت غرب و شرق هر کدام ۱ درب قرار دارد. جنس درب‌ها از چوب مرس می‌باشد و نورگیرهای بالای درب مانند بیشتر ابنیه های دوران قاجار از شیشه های رنگی است. ضخامت دیوارهای این طبقه ۸۷ سانتی متر و از جنس گچ می‌باشد. کف آن با آجر مربعی شکل و دیوارهای خارجی با آجر قزاقی مرمت شده و سقف آن چوبی است.
در قسمت غربی ساختمان، پله چوبی وجود دارد که به طبقه دوم می‌رسد و یک دریچه چوبی نیز بین دو طبقه قرار دارد. با صعود پله‌ها به ایوان می‌رسید که طبقه دوم را در بر می‌گیرد. این ایوان با عرض ۱.۸۰ متر و کف چوبی، با ستون و نرده‌های چوبی احاطه شده است. مدل نرده‌ها در زمان مرمت تغییر کرده است. طبقه دوم ساختمان شامل ۱۲ درب با جنس چوب مرس است. هر جهت این طبقه سه درب دارد. ضخامت دیوارهای طبقه دوم ۸۷ سانتیمتر است و با آجر قزاقی مرمت شده‌اند. ارتفاع این طبقه ۳.۱۷ متر و جنس دیوارهای داخلی از گچ است. کف و سقف طبقه دوم از چوب ساخته شده است. این طبقه بهار خواب نامیده می‌شود و معمولا در فصل بهار و تابستان درب‌های دو سوی بادگیر ساختمان باز می‌شوند تا جریان طبیعی هوا در کنار رطوبت‌های سفال‌های سقفی، هوای اتاق را مطبوع کند. بام عمارت از جنس سفال و به صورت شیبدار است.
مواد و مصالح به کار رفته در بنا
عمارت صیامی با آجرهای پخته شده قرمز و قهوه‌ای در کنار چوب ساخته شده است. در ساختمان از ملاتی با استفاده از مواد ساروج و گیاهی به نام کوتکسر استفاده شده است. در آماده‌سازی ملات، خاک رس، خاکستر، آهک، تخم مرغ و کاه نرم یا سبوس برنج (بعنوان عایق حرارتی و رطوبتی) و آب با نسبت مناسبی ترکیب می‌شوند. در نمای ساختمان، مواد تزئیناتی از گچ استفاده شده و در بخش‌های سیاه رنگ، گچ با گرد زغال ترکیب شده است. طبقه اول دارای کف سازی آجر قزاقی، ستون‌های آجری و سقف چوبی و طبقه دوم دارای کف سازی و سقف چوبی و ستون‌های آجری است. سقف شیبدار بام نیز از سفال ساخته شده است. در وسط باغ، راهروهای سنگفرش و جوی‌های آبی به‌زیبایی فرش شده‌اند با استفاده از سنگ‌های قلوه‌ی رودخانه.
بررسی دیوارهای باربر، جدا کننده، کف و اتصالات
دور تا دور ستون‌های بنا دیوارهای باربر وجود دارد. در طبقه اول تیرهای چوبی سقف در دل دیوار فرو رفته و با ملات به دیوار اتصال پیدا کرده است. در طبقه دوم نیز به همین صورت می‌باشد ولی با این تفاوت که در قسمت ایوان و غلام‌گرد، تی‌های چوبی با ستون‌های چوبی به وسیله میخ اتصال پیدا کرده‌اند.
بررسی سازهای قوسی، طاقی و گنبدی
قوس‌های بنا به صورت هلالی نیم دایره است و چینش آجرهای آن به صورت دندانه‌ای در بالای قوس می‌باشد.
جمع بندی:
عمارت صیامی، یکی از آثار تاریخی و معماری در شمال ایران و در استان مازندران (شهر بهشهر) واقع شده و به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه شناخته می‌شود. این عمارت با سبک معماری قاجاری ساخته شده و از جمله عمارت‌های تاریخی قدیمی در منطقه است. نقش‌های چوبی زیبا، طراحی داخلی با جزئیات دقیق، نقاشی‌های دیواری و حیاط بزرگ آن، از ویژگی‌های جالب این عمارت هستند. امروزه، این عمارت به عنوان یک مکان دیدنی برای بازدیدکنندگان و گردشگران علاقه‌مند به معماری قدیمی و تاریخی در دسترس است و می‌توان به طور مستقل یا با راهنمایی‌های محلی آن را بازدید کرد. کاخ صیامی، با جزئیات زیبا و طراحی معماری منحصر به فرد، تاریخ و فرهنگ منطقه را نشان می‌دهد و تجربه‌ای جذاب و آموزنده برای بازدیدکنندگان خواهد بود.
منبع: کهنسازندگان